İşe İade Davaları: Geçersiz Fesih, İşe Başlatmama Tazminatı ve Hukuki Sonuçlar

İş Kanunu’na göre, işverenler iş sözleşmesini yalnızca geçerli bir sebebe dayanarak feshedebilir. İş sözleşmesinin geçerli bir neden olmaksızın feshedilmesi durumunda, işçinin işe iade davası açma hakkı bulunmaktadır. İşe iade davaları, iş güvencesi kapsamında işçinin korunmasını sağlayan en önemli hukuki araçlardan biridir.

İşe İade Davası Nedir?

İşe iade davası; iş sözleşmesi işveren tarafından geçerli bir neden gösterilmeden veya gösterilen neden geçersiz bulunarak feshedilen işçinin, işe geri dönme hakkını elde etmek için açtığı davadır. İşe iade davasının açılmasıyla birlikte iş sözleşmesi askıda kabul edilir ve dava sonucuna göre sözleşmenin hukuki akıbeti belirlenir.

İşe İade Davasının Şartları Nelerdir?

İş Kanunu'nun 18. maddesi uyarınca, işe iade davası açabilmenin koşulları şöyledir:

• İşyerinde en az 30 işçi çalıştırılması,

• İşçinin işyerinde en az 6 aylık kıdeme sahip olması,

• İş sözleşmesinin belirsiz süreli olması,

• İşveren tarafından geçerli bir sebep olmadan veya kanunda belirtilen usule uyulmadan feshedilmiş olması.

Belirtilen şartları sağlayan işçiler, işe iade davası açmadan önce zorunlu olarak arabuluculuk sürecine başvurmalıdır. Arabuluculuk süreci sonunda anlaşma sağlanamazsa, arabuluculuk tutanağının düzenlenmesinden itibaren iki hafta içinde işe iade davası açılmalıdır.

Hangi Sebepler Geçerli Fesih Sebebidir?

İş Kanunu, işverenin iş sözleşmesini ancak aşağıdaki durumlarda geçerli bir sebebe dayanarak feshedebileceğini belirtir:

• İşçinin davranışlarından veya yetersizliğinden kaynaklanan nedenler: İşçinin iş görme borcunu yerine getirmede yetersiz kalması veya davranışlarıyla iş ortamını olumsuz etkilemesi durumlarıdır. İşçinin düşük performansı da bu kapsamda değerlendirilmekte olup, performansa bağlı fesihlerde objektif kriterlerin kullanılması, işçinin yazılı olarak uyarılması ve iyileşmesi için makul süre verilmesi zorunludur.

• İşletme, işyeri ve işin gereklerinden kaynaklanan nedenler: İşyerinde ekonomik zorluklar, teknolojik yenilikler, yeniden yapılandırma gibi işletmesel gerekliliklerden kaynaklanan fesih nedenleridir. Ancak, bu nedenlerin somut ve objektif kriterlerle desteklenmesi ve gerçek bir istihdam fazlalığı yaratması gerekmektedir.

  
  

İşe İade Davası Açma Süresi ve Prosedürü

İşçi, işten çıkarıldığını öğrendiği tarihten itibaren 1 ay içinde zorunlu arabuluculuk başvurusunu yapmakla yükümlüdür. Arabuluculuk görüşmelerinden sonuç alınamazsa, arabulucunun son tutanağı düzenlediği tarihten itibaren iki hafta içinde iş mahkemesine işe iade davası açılmalıdır.

İşe İade Kararının Hukuki Sonuçları Nelerdir?

Mahkeme, feshin geçersiz olduğuna hükmettiği takdirde, işveren işçiyi 1 ay içerisinde işe başlatmak zorundadır. İşçi, mahkeme kararının kesinleşmesinden itibaren 10 iş günü içinde işverene işe başlama talebini iletmekle yükümlüdür.

İşverenin işçiyi işe başlatmaması halinde şu sonuçlar doğar:

• İşveren, işçiye en az 4, en çok 8 aylık ücreti tutarında "işe başlatmama tazminatı" ödemekle yükümlüdür.

• Ayrıca  işe başlatılmış olsa bile işçinin çalıştırılmadığı dönem için (boşta geçen süre), en fazla 4 aya kadar ücret ve diğer mali haklarını da ödemekle yükümlüdür.

Mahkeme, işe başlatmama tazminatını belirlerken işçinin kıdem süresini, fesih sebebini ve işverenin davranışını dikkate alır.

Performans Sebebiyle Yapılan Fesihlerde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Performans düşüklüğü nedeniyle yapılacak feshin geçerli sayılabilmesi için aşağıdaki koşulların bulunması şarttır:

• Performans değerlendirme kriterlerinin objektif, ölçülebilir ve belgelenebilir olması,

• İşçinin düşük performans hakkında yazılı olarak uyarılması ve performansını iyileştirmesi için makul süre verilmesi,

• Performans iyileştirme önlemlerinin (örneğin eğitim, iş değişikliği gibi) uygulanmış olması.

Yukarıdaki şartlar gerçekleşmeden yapılan fesihlerin mahkemeler tarafından geçersiz sayılması yüksek bir olasılıktır.

Sonuç ve Değerlendirme

İş güvencesi kapsamındaki işçilerin korunması için getirilen işe iade davaları, hem işverenlerin hukuki sorumluluklarını hem de işçilerin yasal haklarını net şekilde düzenlemektedir. İşverenlerin fesih sebeplerini somut ve objektif olarak belirlemesi, işçilerin ise işe iade prosedürünü ve hukuki süreleri yakından takip etmesi önem arz eder.

İşveren ve işçilerin fesih süreçlerinde hukuka uygun hareket etmeleri, hukuki belirsizliklerin önüne geçilmesi açısından önem taşımaktadır.